Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2008

Νομιμοποιείται η χρήση της ιστορίας στη διαμόρφωση εθνικής ταυτότητας;

H χρήση της διδασκαλίας της ιστορίας ως μέσου για να εμπνεύσει στους νέους ένα αίσθημα ενότητας, πατριωτισμού και θαυμασμού για την κληρονομιά του έθνους έχει βαθιές ιδεολογικές ρίζες, πιστούς οπαδούς και έντονη πολιτική στήριξη. Μπορεί όμως η διδασκαλία της ιστορία όντως να υποστηρίξει αυτό το στόχο; Νομιμοποιείται η ιστορία να καλλιεργεί εθνική ταυτότητα;

Από τη μια πλευρά υπάρχει η άποψη ότι προσωπικοί και κοινωνικοί στόχοι που έχουν να κάνουν με την αίσθηση της ταυτότητας και την κοινή κληρονομιά πρέπει να προέχουν των μεθοδολογικών στόχων. Ταυτόχρονα, σύμφωνα πάντα με αυτή την άποψη, οι μαθητές πρέπει νιώθουν συνδεδεμένοι με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας μέσα από κοινούς δεσμούς (ηθικές αξίες, ιστορία, γλώσσα και θρησκεία)

Στην άλλη πλευρά έχουμε την άποψη ότι κύριος στόχος της ιστορίας είναι να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές βλέπουν και κατανοούν τον κόσμο. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης με την καλλιέργεια δεξιοτήτων και ανάπτυξη ιστορικών εννοιών (ενσυναίσθηση, ιστορική μαρτυρία, ιστορικό τεκμήριο, αλλαγή, γεγονός) που έχουν να κάνουν με την επιστήμη της ιστορίας. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι μαθητές πρέπει να αναπτύξουν ένα νοητικό εργαλείο με το οποίο να σκέφτονται και να κατανοούν το παρελθόν και κατ’ επέκταση το παρόν τους, αλλά και το μέλλον τους. Τέλος, υποστηρίζεται ότι η προσπάθεια να προωθήσουμε μέσα από την ιστορία άλλους στόχους, πέρα από όσους έχουν να κάνουν με την ίδια την ιστορία, μπορεί να μας οδηγήσει στη διδασκαλία μιας παραποιημένης μορφής της ιστορίας που να εξυπηρετεί αυτούς τους στόχους.

Η καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας δεν φαίνεται να μπορεί να ικανοποιήσει κριτήρια όπως η αντικειμενικότητα και η ανεξαρτησία από δεσμούς πέρα από την αφοσίωση στην αλήθεια. Αυτά τα κριτήρια αποτελούν βασικά στοιχεία της επιστήμης της ιστορίας και η απουσία τους σημαίνει και την απουσία της ίδιας της ιστορικής μεθόδου. Κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχοντας σαν πρωταρχικό στόχο την καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας (αφού καμιά εθνική αφήγηση δεν είναι πραγματικά αντικειμενική) θα μπορέσουμε να διδάξουμε ένα μάθημα πραγματικής ιστορίας.

Η ιστορία μπορεί να παίξει ένα πιο γενικό και ποιο διαχρονικό ρόλο στην εκπαίδευση, που είναι πέρα από την προώθηση εννοιών περιορισμένων τοπικά και χρονικά. Κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η εθνική ταυτότητα έχει το ίδιο περιεχόμενο σε όλες τις κοινωνίες και κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι θα έχει το ίδιο περιεχόμενο για πάντα. Ακόμα και η ίδια η έννοια των εθνών- κρατών (που ούτως ή άλλως είναι σχετικά πρόσφατη στην ιστορία) φαίνεται να αλλάζει περιεχόμενο με την εμφάνιση των μετα-εθνικών πολιτικών οντοτήτων (π.χ. η Ευρωπαϊκή Ένωση) . Αντίθετα η διδασκαλία της ιστορίας με γνώμονα την ιστορική μέθοδο (και απαλλαγμένη από τους πιο πάνω περιορισμούς) μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τον κόσμο τους και να είναι πιο έτοιμοι για το μέλλον τους. Αυτός θα πρέπει να είναι και ο γενικότερος στόχος της παιδείας∙ να εφοδιάζει τους μαθητές με τις δεξιότητες, τις γνώσεις και τα εργαλεία για να κατανοήσουν και να λειτουργήσουν στον δικό τους κόσμο και όχι απλά να τους καλουπώνει για να ταιριάζουν στον κόσμο των γονέων τους (ή ακόμα χειρότερα σε εκείνο των παππούδων τους).